Kỹ thuật overtone trên Xaphoon

Từ note C bát độ 1 cho tới note F bát độ thứ 2 thổi bình thường. Bắt đầu từ note F# ở bát độ thứ 2 dùng kỹ thuật Overtone. Kỹ thuật Overtone cho phép thổi nhiều note trên cùng một thế bấm BẰNG VIỆC THAY ĐỔI VỊ TRÍ CỦA VÒM HỌNG, LƯỠI.

Cách thực hiện

Hãy thử các cách sau đây

1. Tăng áp lực môi lên reed.

2. Hạ thấp kèn xuống, tức là giảm góc giữa kèn và cơ thể.

Luyện tập:

- Bấm và thổi note E cao (E bát độ 2), sau đó bấm và thổi note G cao đồng thời tăng áp lực môi 1 chút. Cách chuyển note này gọi là "crackle" rất hữu ích trong diễn tấu ngẫu hứng.

- F# (Gb) có lẽ là note "khó chơi" nhất đối với Xaphoon, và để thổi được nó bạn phải thổi thật chính xác note G (clean G), sau đó, bè môi dưới ra, giảm hàm dưới xuống để môi tiếp xúc với reed nhiều hơn cho đến khi nghe được note F#. Khi thực hiện điều này cần có chromatic autotuner (máy đo tần số âm thanh tự động).

- Sau khi thổi được F# thì các note còn lại (A, A#, B, C cao) không thành vấn đề nữa.

"If you practice something every day, you can't help but get good at it."

Ngón bấm lên bát độ 2, 3 trên Xaphoon

Ngoài cách bấm cơ bản được hướng dẫn ở phần Fingering chart, cách bấm này làm tăng âm vực của xaphoon thêm 2 note D và E ở bát độ 3.

Cách thực hiện: như sơ đồ ngón bên dưới, ngón trỏ tay trái hở ra 1/4

(Xaphoon Vietnam)

Thổi Xaphoon đúng cách

Điều đầu tiên và trước hết là phải học cách thổi đúng. Khi tiếng kèn phát ra, luồng không khí được vận hành thông qua một hệ thống được kết nối thông suốt và liên tục. Hệ thống này gồm có 2 bộ cộng hưởng: kèn (1) - cơ thể (2).

Bộ cộng hưởng (2) - xem hình

- Lungs - buồng phổi

- Trachea - khí quản

- Throat - cổ họng

- Mouth - miệng

Cơ hoành (diaphragm) co thắt ép buồng phổi đẩy luồng khí thông qua khí quản - cổ họng - miệng tác động vào reed làm reed rung động tạo ra sóng âm. Sóng âm được khếch đại bởi bộ cộng hưởng (1).

Sóng âm đi theo mọi hướng bất kể hướng đi của luồng khí, do đó reed luôn bị tác động bởi 2 bộ cộng hưởng.

Tóm lại để làm chủ được tiếng kèn chúng ta phải điều tiết hơi thở để kiểm soát được 2 bộ cộng hưởng, và dĩ nhiên là phải kết hợp với 1 cái reed tốt nữa.

Luyện tập:

- Thở bụng (tìm hiểu thêm từ các bài viết về khí công, yoga)

- Tư thế phù hợp nhất để thổi kèn là đứng. Tránh các tư thế hạn chế sự co giãn của buồng phổi.

- Phổi như thế nào thì âm thanh sẽ như thế ấy.

 (Lược dịch từ tài liệu nước ngoài)

Xaphoon - Những câu hỏi thường gặp

1. Vì sao Xaphoon có thể tạo được âm thanh có chiều sâu và phong phú như vậy?

Vì cơ chế phát ra âm thanh của Xaphoon là sử dụng reed của saxophone, không giống như recorder cấu tạo của miệng thổi dạng “còi” (whistles)

2. Âm vực của Xaphoon?

Hai quãng tám đầy đủ.

3. Học chơi Xaphoon có lâu không?

Thời gian để học chơi được 1 loại nhạc cụ của mỗi người sẽ khác nhau, tuy nhiên chơi Xaphoon sẽ khó và mất nhiều thời gian hơn so với recorder, nhưng, dễ và nhanh hơn so với học saxophone, đặc biệt đối với những ai đã chơi saxo sẽ thích ứng rất nhanh vì chỉ làm quen với ngón bấm mà thôi.

4. Xaphoon sử dụng loại reed nào?

Xaphoon sử dụng tenor sax reed, size 2.5. Đối với người mới tập có thể sử dụng reed #1.5 hoặc #2 để dễ thổi hơn.

5. Có sự khác biệt về âm thanh giữa Bamboo Sax và Plastic (ABS) Sax không?

Hầu như không! Nghe có vẻ không hợp lý nhưng trên thực tế đã có những cuộc thử nghiệm trên nhiều loại nhạc cụ như sáo tây (flute), sáo việt nam, recorder, harmonica, ocarina … được làm bằng các chất liệu khác nhau như thủy tinh, kim loại, gỗ, ABS… để xem có sự khác nhau về âm thanh của 1 loại nhạc cụ khi thay đổi chất liệu hay không? và kết quả là không ai phân biệt được (ngoại trừ thiết bị đo đo sóng âm hiện đại)!!! Tuy nhiên những loại nhạc cụ được làm bằng chất liệu có nguồn gốc tự nhiên như gỗ, tre, sừng, xương… luôn có giá trị cao về mặt thẩm mỹ và làm cho người chơi có cảm giác “hay” hơn vì sự độc đáo của nó.

6. Có nghệ sỹ nào sử dụng Xaphoon chưa?

Có!!! Đã có 3 Xaphoon CD được phát hành. Nghệ sỹ Paul Simon sử dụng xaphoon trong tour diễn vòng quanh nước Mỹ năm 2006. Xaphoon cũng được ghi âm làm nhạc nền trong các bộ film như

• Clint Eastwood's "Gran Torino"
• Wonderful World (with Matthew Broderick)
• '300'
• The Passion of the Christ
• Desperately Seeking Susan (1985)
• The rapture (1991)

Ở Việt Nam có nghệ sỹ Trần Mạnh Tuấn.

7. Vì sao mouthpiece của Xaphoon khác nhiều so với Saxophone?

Đối với saxophone hay xaphoon, cấu tạo của mouthpiece rất quan trọng, nó tạo nên nét độc đáo của loại nhạc cụ sử dụng reed này. Trước khi đưa vào sản xuất, tác giả đã thiết kế mouthpiece với nhiều hình dạng khác nhau nhằm hướng tới những tiêu chuẩn cao nhất về mặt thẩm mỹ, sự thoải mái cũng như chất âm phát ra, và, mẫu cuối cùng được chọn không khác nhiều so với phiên bản bamboo sax nguyên thủy vì với kết cấu này mới tạo ra được âm thanh đặc trưng có khả năng diễn đạt cảm xúc phong phú của một Xaphoon, chứ không phải saxophone thu nhỏ.

(Xaphoon Vietnam)

Học Xaphoon căn bản

 Lời khuyên cho người mới bắt đầu chơi Xaphoon

Để chơi được Xaphoon bạn nên tiếp cận nó một cách nhẹ nhàng và không nóng vội. Hãy nhớ rằng, nó không phải là một cây sáo hay recorder, nó có lộ trình học tập riêng như các nhạc cụ khác, và để chơi nó người ta cũng phải phát triển các kỹ năng tương tự như của saxophone hay clarinet. Đừng bắt đầu bằng cách đặt nó trong miệng và cố gắng thổi được tất cả các note ngay lập tức - điều này có thể dẫn đến sự thất vọng.

Reed - dăm kèn

Cơ chế tạo ra âm thanh của Xaphoon cũng giống như Saxophone. Reed dùng cho Xaphoon là loại tenor saxophone có độ cứng từ #1.5 đến #4. Loại thường dùng nhất là reed #2.5.

Trước khi chơi bạn nên làm ẩm reed. Cách đơn giản và phổ biến nhất là lấy reed ra, đưa vào miệng và liếm nó trước khi bắt đầu chơi. Khi lắp reed vào kèn, chú ý, phần đầu reed phải gần bằng với đỉnh của mouthpiece. Nếu bạn nhìn vào mouthpiece từ cạnh bên, bạn sẽ thấy một khoảng cách nhỏ giữa mouthpiece và đỉnh của reed. Khoảng cách này có hai tác dụng, hơi thở đi qua và là không gian để đầu reed giao động và tạo ra âm thanh. Vì vậy, tình trạng và vị trí của nó rất quan trọng. Nếu đặt reed quá cao hoặc quá thấp so với mouthpiece, nó không chỉ sẽ bị hư hỏng dễ dàng, mà còn tạo ra những âm thanh không như ý muốn.

Khi dùng lâu reed sẽ bị mềm, rách hoặc biến dạng và đây là lúc thay reed mới. Một điều cần lưu ý là tất cả các reed đều không giống nhau nên có thể phải thử 1 vài cái để tìm ra cái ưng ý nhất. Đây cũng là vấn đề chung của các loại nhạc cụ dùng reed làm bằng sậy.

Mouthpiece

Cách ngậm kèn. Đưa kèn vào miệng sâu khoảng 1.5cm, răng hàm trên tì nhẹ lên mouthpiece, Môi dưới cuộn vào hàm răng dưới và cắn nhẹ vào reed. Lưỡi không được chạm vào kèn. Khép môi cho kín hơi. Thổi mạnh. Âm thanh phát ra dù có kinh khủng như thế nào cũng xin chúc mừng bạn đã làm đúng!

Trong hình bên, đường thẳng màu xanh là vị trí môi dưới chạm vào reed.

Hãy nhớ rằng reed phải được rung tự do trong miệng khi thổi, nên nếu không có âm thanh nào phát ra thì có thể là bạn cắn vào reed mạnh quá làm reed không rung được, và tất nhiên là thổi không kêu.

Nếu âm thanh nghe quá cao là do ngậm kèn hơi sâu, kéo kèn ra khỏi miệng một chút, thả lỏng môi.

Đối với người mới tập thường có cảm giác ê răng trên, tê môi dưới và mỏi miệng. Hãy luyện tập thường xuyên bằng cách “xông kèn” mỗi ngày bạn sẽ thấy thoải mái hơn với cây kèn của mình.

The holes and the fingering

Khi mới tập nên bắt đầu từ note đô cao (high C) vì các note thấp thổi khó kêu hơn. Lưu ý là bấm thật nhẹ nhàng và kín các lỗ, khi bấm đúng cách bạn sẽ cảm nhận được hơi thổi tác động lên các đầu ngón tay.

Một vài lời khuyên khi tập xaphoon:

- Tập thổi trước gương để kiểm tra ngón bấm và miệng thổi.

- Đầu reed rất mỏng nên cần được bảo quản tốt. Sau khi thổi nên tháo reed ra và rửa sạch bằng nước lạnh, lau khô tránh bị ẩm mốc.

- Các loại nhạc cụ bộ hơi như saxophone, clarinet, xaphoon … sử dụng reed có thể bend note nhạc cao lên hoặc thấp xuống. Để thổi đúng cao độ nên chơi với piano hoặc tuner (máy đo tần số âm thanh), lưu ý là áp lực môi lên reed, vị trí của lưỡi và thể tích vòm họng sẽ làm ảnh hưởng đến cao độ của note nhạc.

- Thực hành bài tập "Xông kèn" mỗi ngày.

 Bài tập : Xông kèn (nguồn saigonsaxo.net)

Thực hành : ở gam đô trưởng (C)

- Thổi các nốt của gam đô trưởng. C (Đồ) D E F G A B C (Đô) .... C (Đố).

- Thổi cả 2 bát độ, tổng cộng 15 note.

- Thổi từ thấp tới cao, rồi từ cao xuống thấp

Yêu cầu phải đạt

- Tiếng kèn phải ngang nhau như 1 đường kẻ thẳng từ đầu nốt tới cuối nốt.
- Không bị rung, không được lên xuống như đường sin, dù là ít
- Không bị vấp to khi bắt đầu thổi hơi vào, không bị đuối khi kết thúc hơi
- Cột hơi phải đầy, tưởng tượng như cột nước để dễ hình dung.
- Thổi mỗi nốt giữ hơi liên tục đủ 10 nhịp không bị đuối, theo tempo 50.

Sau khi tập mỗi nốt 10 nhịp, tập qua kỹ thật legato và staccato, theo các tempo khác nhau

*Legato : luyến âm - thổi các nốt cùng một hơi, không tách nốt, các nốt dính lại với nhau, không rời rạc. Thực hiện : thổi liền hơi, không đánh lưỡi.

* Staccato : ngắt âm – thổi tách rời các nốt. Thực hiện : khi thổi búng lưỡi, giống như phun hạt bắp ra khỏi miệng.

Yêu cầu phải đạt

- Khi thực hiện legato và staccato phải đúng với nhịp của tempo

- Thực hành theo các tempo tăng dần .

- Tập thổi từ tempo 50, khi nào đúng rồi thì tăng dần từ từ 60, 70 cho tới tempo 200.

(Xaphoon Vietnam)

Kèn Xaphoon - Xaphoon Pocket Sax

Kèn Xaphoon được sáng tạo bởi Brian Wittman (nghệ sĩ kèn saxaphone người Hawaii), đây là sự kết hợp của saxophone và recorder, âm thanh trầm ấm, có chiều sâu và khả năng biểu cảm như saxophone, nhưng ngón bấm thì đơn giản như recorder. Xaphoon hội tụ 4 ưu điểm nổi bật là: âm thanh độc đáo, sử dụng dễ dàng, chất liệu siêu bền (nhựa ABS), gọn gàng và rất nhẹ.

The "Xaphoon Pocket Sax"

Ban đầu Xaphoon được làm thủ công bằng tre cho những đứa trẻ trong làng chơi. Dần dần, do nhu cầu tăng cao, ông đã bắt đầu sản xuất và kinh doanh loại nhạc cụ này.

Xaphoon đã được cấp bằng sáng chế với tên gọi  "Xaphoon Pocket Sax"

Trọn bộ gồm có:
1> Hộp carton
2> Kèn + nắp đậy mouthpiece (tone C - fully CHROMATIC, 2-octave range)
3> Reed (Rico #2.5)
4> Sách hướng dẫn (20 trang màu - tiếng Anh)

Giá: 1.750.000đ

 

Năm 2000, Xaphoon phiên bản nhựa ABS được sản xuất hàng loạt bởi Công ty Indiana Plastic và được đưa ra thị trường với tên thương mại là Xaphoon Pocket Sax.

Ngày nay, tên gọi Xaphoon đã trở nên phổ biến, nó dùng để chỉ một loại nhạc cụ hơi với mouthpiece sử dụng “dăm” (reed), và thân hình ống thẳng bằng tre hoặc nhựa (hay gỗ, kim loại…), tuy nhiên “Xaphoon” là tên thương mại đã được đăng kí, và chỉ có những nhạc cụ do Brian Wittman (Maui Xaphoon), Indiana Plastic (Xaphoon Pocket Sax) sản xuất mới được gọi là Xaphoon.